Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει φυσική ροπή προς τις ευχάριστες γεύσεις, όπως οι γλυκές γεύσεις και τα δημητριακά, τα οποία είναι νόστιμα, λαχταριστά και φυσικά εθιστικά.
Ζούμε σε ένα περιβάλλον όπου οι υδατάνθρακες και τα γλυκαντικά βρίσκονται σε υπερβολική αφθονία σε όλα σχεδόν τα μενού που θα συναντήσουμε μπροστά μας, από τους παιδότοπους έως τα κυλικεία και τα εστιατόρια, και φυσικά τα βρίσκουμε στα αγοραστά τρόφιμα.
Η έκθεση των παιδιών μας, από πολύ τρυφερή ηλικία (0-1 έτος), σε γλυκά τρόφιμα και περίσσεια αμύλων δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε να προτιμούν τις γεύσεις αυτές έναντι άλλων και να συνεχίσουν αργότερα ως έφηβοι και ενήλικες να έχουν τις ίδιες προτιμήσεις, οι οποίες, ως γνωστόν, σχετίζονται με διάφορες αρνητικές συνέπειες, όπως μονοφαγίες, παχυσαρκία, οδοντικά προβλήματα, διαβήτης, κ.λπ.
Συνεπώς, πριν εκθέσουμε τα παιδιά μας σε γλυκές και ευχάριστες γεύσεις, ιδανικά μετά την ηλικία των 2 ετών, θα πρέπει να έχουμε θέσει τις βάσεις για κάτι πολύ σημαντικό που θα τα ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή: μια ποικίλη και ισορροπημένη διατροφή.
Πολλά παιδιά μέχρι τα 2 ή ακόμα και τα 3 έτη παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις στην όρεξη, στις ποσότητες που καταναλώνουν, στις προτιμήσεις ή ακόμα και στην εδραίωση των γευμάτων. Μέλημα μας πρέπει να είναι να ενισχύσουμε και να εδραιώσουμε την κατανάλωση βασικών τροφών που προσφέρουν μέγιστη θρέψη, όπως, λαχανικά, κρέας, ψάρι, φρούτα, αυγό, γαλακτοκομικά και δημητριακά στις συνιστώμενες πάντα ποσότητες.
Αν ένα παιδί που δεν έχει βρει ακόμα ρυθμό με τις τροφές ή περνάει περιόδους επιλεκτικότητα και ολιγοφαγίας το αφήνουμε να εκτίθεται συχνά σε γλυκές τροφές και σε μεγάλες ποσότητες υδατανθράκων, το πιθανότερο είναι ότι θα κολλήσει ή και θα εθιστεί σε αυτές και θα απορρίπτει άλλες πιο ουσιαστικές, υγιεινές και θρεπτικές τροφές.
Τα πρόσθετα σάκχαρα, αλλά ακόμα και αυτά των φρούτων, χαρακτηρίζονται από τους φορείς ως «κενές θερμίδες» και θα πρέπει να έχουν τη θέση που τους αναλογεί στην παιδική διατροφή: 10% της συνολικής ημερήσιας ενέργειας, με το 5% μόλις να προέρχεται από γλυκαντικά.
Συγκεκριμένα, τα φρούτα, όσες βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, αντιοξειδωτικά και φυτικές ίνες και αν έχουν, περιέχουν επίσης σάκχαρα που συνήθως υπερτερούν και η υπερκατανάλωσή τους δεν είναι θεμιτή. Ένα σπιτικό γλυκό με μεγάλη ποσότητα φρούτων ή εναλλακτικών γλυκαντικών είναι σαφώς ανώτερο ποιοτικά από το τυποποιημένο, αλλά από θρεπτικής αξίας παραμένει γλυκό.
Ένα παιδί μέχρι τα 2 έτη τουλάχιστον έχει την εικόνα και την εμπειρία των τροφών που του προσφέρονται στο σπίτι. Οι διατροφικές συνήθειες της μητέρας και του πατέρα επηρεάζουν πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε κοινωνικό πλαίσιο. Μπορείτε να προσφέρετε την πιο υγιεινή διατροφή στο παιδί σας, αλλά η δική σας συμπεριφορά ως προς τις τροφές και η διατροφή σας θα επηρεάσουν περισσότερο από οτιδήποτε του πείτε.
Αν τα γλυκαντικά και τα δημητριακά προσφέρονται στο πλαίσιο μιας ποικίλης και ισορροπημένης διατροφής χωρίς περιττές μυθοποιήσεις (Αχ! Ώρα για γλυκάκι! Επιτέλους να ευχαριστηθούμε!) και δαιμονοποιήσεις (απαπαπα, άστο κάτω αυτό, κάνει πολύ κακό!), και αν οι φροντιστές αποφεύγουν να τρώνε μπροστά στο παιδί τροφές που δεν θα ήθελαν να του δώσουν λόγω συστατικών και θρεπτικής αξίας, το παιδί θα λάβει το καλύτερο παράδειγμα. Και όταν έρθει και η κοινωνική πίεση των φίλων και του σχολείου θα ξέρει πώς να την αντιμετωπίσει.
Η επιθυμία να φάει το ενός έτους παιδί μπισκότο ή κέικ ή παγωτό… δεν πηγάζει συνήθως από το ίδιο το παιδί (εκτός αν όλα αυτά κυκλοφορούν ελεύθερα στο σπίτι), αλλά από το άγχος του γονιού ή άλλου φροντιστή που νομίζει ότι το μωρό στερείται απόλαυσης.
Τα μωρά και τα παιδιά αντιλαμβάνονται διαφορετικά τις γεύσεις, δεν έχουν επίσης το γευστικό υπόβαθρο που έχουμε εμείς ως ενήλικες. Δεν στερούνται απολύτως τίποτα, ούτε από άποψη θρέψης ούτε από άποψη κοινωνικοποίησης. Δεν φοράμε όλοι τα ίδια ρούχα, δεν ακούμε όλοι την ίδια μουσική, δεν τρώμε όλοι το ίδιο. Το παιδί μας δεν θα νιώσει στερημένο ούτε μειονεκτικά αν τρώει μπανανοτηγανίτα στην παιδική χαρά και ο φίλος του μπισκότο τυποποιημένο.
Πριν το έτος συστήνεται να μην προσφέρουμε κανένα γλυκαντικό εκτός από τη φυσική γλύκα των φρούτων (λιγότερο από 150γρ την ημέρα). Μπορούμε να συνδυάσουμε 2-3 φρούτα (αλεσμένα ή στο χέρι ή στον τρίφτη), αλλά προσέχουμε τις ποσότητες.
Αν θέλουμε να δώσουμε στο μωρό να κρατάει κάτι στο πλαίσιο της μετάβασης σε κομμάτια ή για να ανακουφίζει τα ούλα του, μπορούμε να προσφέρουμε λαχανικά, φρούτα, φρουτοπαγωτό, τα οποία είναι πολύ πιο ωφέλιμα από ένα μπισκότο, κριτσίνι ή ψωμί.
Μετά το έτος και για όσο περισσότερο γίνεται, το γλύκισμα που μπορούμε να προσφέρουμε μπορεί και πάλι να έχει ως βάση τα φρούτα (φρέσκα ή αποξηραμένα) στη συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα των 150-200 γραμμαρίων.
Ενδεικτικά μπορούμε να προσφέρουμε τηγανίτες φρούτων, μάφιν φρούτων, κέικ φρούτων, γρανίτες/παγωτά φρούτων, μπισκότα με μπανάνα και βρώμη, κ.λπ.
Θεωρητικά, το μέλι είναι ασφαλές για κατανάλωση από παιδιά μετά το έτος, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να βιαστούμε. Αν το παιδί καλύπτεται από όσα του προσφέρουμε και δεν εκτίθεται σε ανθυγιεινές επιλογές ώστε να τις ζητάει, τότε συνεχίζουμε έτσι.
Μετά τα 2 ή 3 έτη που το παιδί έχει καλύτερη αντίληψη και συνήθως ξεκινάει το σχολείο και οι προσκλήσεις σε πάρτι, γιορτές και εκδηλώσεις, τότε ξεκινάει δειλά-δειλά η έκθεση σε γλυκά, χυμούς, μπισκότα, παγωτά και ανθυγιεινά υλικά. Και τότε όμως μπορούμε να προσφέρουμε στο παιδί μας πιο υγιεινές εναλλακτικές, όπως σπιτικά γλυκίσματα, παγωτά, χυμούς ή το πιο αθώο κέρασμα από έναν μπουφέ ή έναν χυμό από συμπυκνωμένο χυμό φρούτων χωρίς προσθήκη ζάχαρης, κ.λπ.
Γλυκαντικά πιο φιλικά προς τα παιδιά είναι το μέλι, η ζάχαρη καρύδας, η ζάχαρη χουρμά, το χαρουπόμελο, το πετιμέζι και το σιρόπι σφενδάμου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σημασία δεν έχει μόνο η ποιότητα του γλυκαντικού αλλά και η συχνότητα κατανάλωσης.
Για παράδειγμα, η λευκή ζάχαρη είναι χειρότερη επιλογή από τη ζάχαρη καρύδας. Ωστόσο, αν ένα παιδί τρώει ένα γλυκάκι με λευκή ζάχαρη μια φορά τον μήνα και ένα άλλο τρώει ένα γλυκάκι με ζάχαρη καρύδας σε καθημερινή σχεδόν βάση, η δεύτερη εκδοχή μπορεί να είναι πιο ανθυγιεινή παρότι η πρώτη ύλη είναι καλύτερη. Επομένως, κανένα γλυκαντικό δεν είναι αθώο και υγιεινό αν δεν καταναλώνεται με φειδώ.
Είναι γεγονός ότι στην προσπάθεια που κάνουμε για μια καλύτερη παιδική διατροφή, δεν έχουμε πάντα τη συμπαράσταση της οικογένειας (συζύγου, παππούδων, θείων, κ.λπ.) και του περίγυρου. Αυτό είναι όντως στενάχωρο και απογοητευτικό, αλλά μια τέτοια προσπάθεια αξίζει πάντα τον κόπο, γιατί κάτι θετικό μένει στο τέλος.
Ακόμα και αν τώρα το παιδί δείχνει βυθισμένο σε μια διατροφή πλούσια σε άμυλα και γλυκαντικά, η προσπάθεια του γονιού για καλύτερη διατροφή έχει μπολιαστεί μέσα του και μπορεί να αναδυθεί σε μεταγενέστερο στάδιο της ζωής του.
Σε κάθε περίπτωση, προσφέρουμε ποικίλες και υγιεινές εναλλακτικές και μιλάμε με τα παιδιά μας για τις τροφές και για την επίδρασή τους στον οργανισμό. Όσο μας επιτρέπει ο χρόνος, ψωνίζουμε, επιλέγουμε υλικά και συνταγές, και μαγειρεύουμε μαζί με τα παιδιά μας.
Φυσικά, η λεκτική προσέγγιση δεν γίνεται με πίεση και λόγια τρόμου, όπως «αν τρως γλυκά θα σου πέσουν τα δόντια» ή «αν δεν τρως λαχανικά θα μείνεις κοντός». Αντί αυτού, οριοθετούμε και δίνουμε εναλλακτικές, όπως «μπορούμε να φάμε έως 2 φρούτα την ημέρα. Σήμερα έχουμε καρπούζι, πεπόνι και μπανάνα. Θέλεις να διαλέξεις ένα για το πρωινό και ένα για το απογευματινό σου;» ή ενημερώνουμε για τους κανόνες της οικογένειας: «πρώτα τρώμε το φαγητό και τη σαλάτα μας και μετά το φρούτο ή το γλυκό».
Επίσης, για τις τροφές μπορούμε να μιλάμε στο πλαίσιο παιχνιδιού: αυτοσχέδια τραγούδια («Ένα, δύο, τρία ωπ! Τρώω το λαχανικό! Τέσσερα, πέντε, έξι, εφτά φέρε τον κεφτέ καλέ μαμά!», παιχνίδια μίμησης («Πάρε την πλαστελίνη και έλα να μαγειρέψουμε!»), παιχνίδια χρωμάτων («Οι κόκκινες τροφές δυναμώνουν την καρδιά μας. Οι πορτοκαλί τροφές μας βοηθούν να βλέπουμε στο σκοτάδι, κ.λπ.») και, για μεγαλύτερα παιδιά, εκπαιδευτικά παιχνίδια («Αντιστοίχισε το χρώμα/γράμμα με το τρόφιμο», «Σκέψου προτάσεις που έχουν το τάδε τρόφιμο»). Ένα άλλο βοηθητικό εργαλείο είναι τα παιδικά βιβλία με θεματολογία τη διατροφή και την υγεία. Μια άλλη ενδιαφέρουσα ιδέα είναι το ημερολόγιο τροφίμων, σαν ένα άλλο advert calendar, στο πλαίσιο του οποίου κάθε μέρα το παιδί θα διαλέγει ένα τρόφιμο και θα δοκιμάζει κάτι με αυτό.
Επιπλέον, τα πράγματα μπορεί να γίνουν λίγο πιο δύσκολα όταν υπάρχει μεγαλύτερο παιδί στην οικογένεια, το οποίο προφανώς θέλει το σνακ ή το γλύκισμά του και πιθανώς θέλει να τρώει μπροστά στο μικρότερο αδερφάκι. Σε αυτήν την περίπτωση, η καλύτερη λύση είναι να εξηγήσουμε σε όλα τα παιδιά και ανάλογα να οριοθετήσουμε.
Σε μεγάλη διαφορά ηλικίας είναι θεμιτό να προτρέπουμε το μεγαλύτερο παιδί και να του δίνουμε ώθηση να βοηθήσει στη διατροφή του μικρότερου, καθώς και να εξηγούμε στο μικρότερο παιδί ότι το μεγαλύτερο έχει διαφορετικό πρόγραμμα και ανάγκες, οπότε και η διατροφή του είναι λίγο διαφορετική. Για παράδειγμα, αν το μεγαλύτερο παιδί κάνει κάποιο άθλημα, πριν την άσκηση χρειάζεται ένα ελαφρύ σνακ. Τότε, εξηγούμε στο μικρότερο παιδί το διαφορετικό πρόγραμμα του μεγάλου αδελφού και τον λόγο για τον οποίο τρώει σε διαφορετικές ώρες και κάτι παραπάνω από αυτό. Όταν με το καλό μεγαλώσει, θα τρώει και αυτό διαφορετικά από όταν ήταν μικρό.
Αν η διαφορά ηλικίας είναι μικρή, τότε ίσως η καλύτερη λύση είναι να ισορροπήσουμε τις διαφορές όσο μπορούμε και να εξηγήσουμε μέσω του παιχνιδιού τις αλλαγές στο μεγαλύτερο παιδί. Σε κάθε περίπτωση, το παιχνίδι και ο διάλογος χωρίς υπεκφυγές και πίεση είναι οι καλύτερες επιλογές.
Παρακάτω μπορείτε να δείτε κάποιες συμβουλές και συνταγές για σνακ που είναι κατάλληλες για μικρά και μεγάλα παιδιά:
Μπισκότα μπανάνας (για 5-6 μπισκότα)
* Λιώνουμε μια μπανάνα με 5-6 κουταλιές βρώμης.
* Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε κάποιο βούτυρο καρπών, κανέλα, σταφίδες ή να κάνουμε τη συνταγή με άλλο φρούτο (αχλάδι, μήλο)
* Τα ψήνουμε ώσπου να ροδίσουν στους 180 βαθμούς στον αέρα, περίπου 15 με 20 λεπτά.
Παγωτό σοκολατένιο:
Βάζετε παγωμένες μπανάνες με λίγο κακάο στο μούλτι και τρίμμα καρύδας. Σερβίρετε λίγο έξτρα τρίμμα καρύδας από πάνω.
Φρουτένιο:
Βαζετε παγωμένη μπανάνα, λίγες φράουλες και μούρα στο μούλτι. Σερβίρετε με λίγο τρίμμα καρύδας ή άλλων ξηρών καρπών.